#3 Nowości dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym c.d.; rozszerzone licencje zbiorowe

26 Lipca 2019 r.

#3 Nowości dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym c.d.; rozszerzone licencje zbiorowe

• Artykuł opublikowany 2 lipca 2019 r. (tu).

Poniżej kolejne krótkie omówienie nowości, które za sprawą dyrektywy z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE („Dyrektywa JRC”), zostaną niebawem wprowadzone do prawa autorskiego.

Dyrektywa weszła w życie 6 czerwca b.r. i najdalej za dwa lata licząc od tej daty powinniśmy ujrzeć niezbędne zmiany w polskim prawie autorskim. Warto przy tej okazji odnotować, że niektóre kraje, jak np. Francja, podjęły już stosowne prace legislacyjne w tym kierunku. Francuski Senat pracuje aktualnie nad wprowadzeniem w życie nowego prawa wydawców, opisanego przez art. 15 Dyrektywy JRC.

Poprzednie dwa omówienia Dyrektywy JRC, dotyczące: wyjątków i ograniczeń oraz mechanizmu negocjacyjnego dla utworów audiowizualnych znajdują się tu oraz tu. Poniżej kilka słów o tak zwanych licencjach rozszerzonych.

Kompromis, pewność obrotu i brak „drogi na skróty”

Licencja rozszerzona oznacza możliwość udzielania przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi ("OZZ") licencji szerszej niż ograniczonej tylko do własnego (powierzonego) repertuaru, gdyż rozszerzonej o prawa niepowierzone tej organizacji w zbiorowy zarząd, znajdujące się w określonej kategorii praw, np. kategorii praw aktorów, scenarzystów, muzyków filmowych itd.[1] W warunkach rynkowych licencja rozszerzona bywa często postrzegana (zwłaszcza przez środowisko OZZ) jako swego rodzaju polisa ubezpieczeniowa dla użytkowników praw – rodzaj ubezpieczenia od ewentualnych naruszeń (podjętej w przyszłości eksploatacji).

Mechanizm licencji rozszerzonych zwiększa pewność obrotu.[2] Jest rozwiązaniem kompromisowym, zapewniającym równowagę między interesami uprawnionych a zwiększonymi dziś potrzebami rynku na dostęp do kultury masowej, dla której koszt związany z weryfikacją indywidualnych praw byłby zbyt duży.[3] Warto podkreślić, że licencja rozszerzona służy przede wszystkim licencjonowaniu praw masowych, lub jak kto woli lawinowych,[4] które ze względów praktycznych[5] trudno byłoby nabyć gdzie indziej niż od właściwej OZZ. Licencja rozszerzona jest swoistą gwarancją dla użytkowników, że posiadając zgodę na eksploatację praw w zakresie pełnej kategorii uprawnionych dla danego gatunku twórczości, nie naruszą tych praw przystępując do chronionej prawem eksploatacji. Jednak Dyrektywa JRC zakazuje swoistej „drogi na skróty”. Tak więc nie można stosować licencji rozszerzonych jako remedium dla własnej bierności korzystających w ustaleniu właściwych uprawnionych. W pierwszym rzędzie należałoby więc wykazać się trudem poszukiwań podmiotów praw, aby wypytać o stosowną licencję, a należne wynagrodzenie zapłacić do "rąk własnych" uprawnionego, a nie do pośrednika, czyli OZZ. Licencja rozszerzona nie powinna także doprowadzić do pozbawienia uprawnionych „znaczących korzyści handlowych” wbrew „wartości majątkowej odnośnych praw”.[6] Dyrektywa JRC przewiduje zresztą, że licencje rozszerzone mogą być ustanawiane tylko co do dokładnie określonych przypadków korzystania z praw.[7] Wszystko to wydaje się prowadzić do wniosku, że system licencji rozszerzonych, wbrew swej „rynkowej” nazwie, powinien być wąsko interpretowany, jako dodatek, wyjątek od zasady indywidualnego zarządu oraz wyjątek od zasady „zwykłego” (powierzonego) zbiorowego zarządu. Powinien być stosowany nieautomatycznie oraz w sposób nieszablonowy.

Kilka podstawowych założeń

Według Dyrektywy JRC prawidłowo zorganizowany system licencji z rozszerzonym skutkiem powinien zapewniać uprawnionym (objętym tym systemem):

•  równe traktowanie z podmiotami, które powierzyły swe prawa w zbiorowy zarząd - są np. członkami danej OZZ,
• skuteczną i łatwą możliwości wycofania praw z systemu licencji rozszerzonej w dowolnym czasie,
• skuteczne informacje od OZZ, choć niekoniecznie adresowane indywidualnie (osobno) do uprawnionego,
• udzielanie licencji rozszerzonej tylko przez organizację reprezentatywną; przy czym wymogi reprezentatywności pozostawiono państwu członkowskiemu do autonomicznej regulacji przy uwzględnieniu kilku kryteriów podstawowych jak np.: ilościowych w zakresie znacznej wielkości repertuaru i uprawnionych, sprawności organizacyjnej OZZ, kryterium branży lub sektora kreatywnego[8]), w których działa reprezentatywna OZZ itd.

Największa nowość

Wydaje się, że największą nowością Dyrektywy JRC jest wprowadzenie przez art. 12 zasady, że licencje rozszerzone mogą objąć wszelkie prawa (autorskie, pokrewne i prawa sui generis) oraz pola eksploatacji poza tymi wyraźnie wyłączonymi spod tego mechanizmu przez inne dyrektywy. W tym sensie licencja rozszerzona urosła do rangi instytucji ogólnounijnej. Jeszcze w Dyrektywie 2014/26 dotyczącej OZZ[9] licencje te były pozostawione co do zasady ustawodawstwom państw członkowskich UE.[10]

Wprowadzenie licencji rozszerzonych niewątpliwie ograniczy lub wyeliminuje stosowanie krajowych instytucji podobnych do licencji rozszerzonych jak np. w Polsce instytucji negotiorum gestio, a więc możliwości reprezentacji przez OZZ uprawnionych na zasadach prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia – art. 752 i n. k.c., chyba że ustawodawca zdecyduje się ostatecznie na wprowadzenie (zamiast licencji rozszerzonych) modelu opartego o domniemania prawne lub udzieli OZZ ustawowego prawa do reprezentacji.[11] 

Artykuł 12 Dyrektywy JRC nie znajdzie zastosowania, gdy przepis szczególny stanowi inaczej. I tak przykładowo art. 3 Dyrektywy nr 93/83/EWG[12] (tzw. satelitarno-kablowa) zakazuje ustanawiania licencji rozszerzonych dla praw filmowych i do filmowych podobnych komunikowanych publicznie (linearnie) za pośrednictwem satelity.[13]

Na marginesie

Do licencji rozszerzonych nawiązuje jeszcze rozbudowany art. 8 ust. 1 Dyrektywy JRC. Celem tego przepisu ma być dążenie do zachowania „dla przyszłych pokoleń”[14] dzieł (i innych przedmiotów praw) niedostępnych w handlu, ale wciąż chronionych (tj. co do których prawa majątkowe nie wygasły), znajdujących się na stałe w zbiorach danej instytucji dziedzictwa kulturowego. Dyrektywa (niezależnie od innych praw)[15] daje możliwość udzielania przez reprezentatywną OZZ niekomercyjnych oraz niewyłącznych licencji rozszerzonych.[16]

Także na marginesie warto odnotować, że ustawodawca unijny konsekwentnie wyłącza spod szerszej harmonizacji instytucję, jak się wydaje pokrewną do rozszerzonego zbiorowego zarządu, tj. obowiązkowego zbiorowego zarządu prawami, do której art. 12 Dyrektywy JRC nie ma mieć zastosowania.[17]

Zapraszamy również do przeczytania części 1 (tu) i części 2 (tu) artykułu.

Autor: Janusz Piotr Kolczyński, Managing Partner, Radca Prawny w C.R.O.P.A. the TMT, IP & Sports law Firm

__________________________________________________________________________

[1] Szerzej na ten temat: J.P.Kolczyński, Tantiemy audiowizualne w zarysie: charakter prawny, podstawy reprezentacji organizacji właściwej oraz problem tak zwanych starych tabel wynagrodzeń autorskich, ZNUJ 2018/3 s. 86-110.

[2] Dyrektywa JRC wspomina niekiedy „w niektórych przypadkach” o „całkowitej pewności prawa” – por. motyw 45 zd. 4.

[3] Por. motyw 45 zd. 1.

[4] Motyw 44 zd. 4 przewiduje, że licencje rozszerzone powinny dotyczyć potencjalnie dużej liczby utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną.

[5] Por. motyw 47 zd. 1.

[6] Por. motyw 47 zd. 2-3.

[7] Por. motyw. 47 zd. 1.

[8] Por. motyw 48 zd. 3.

[9] z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym.

[10] Por. motyw 12 dyrektywy 2014/26.

[11] Por. art. 12 ust. 1 b.

[12] z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową.

[13] Ustęp 4 przewiduje, że art. 12 Dyrektywy JRC nie ma wpływu na stosowanie mechanizmów udzielania licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem zgodnie z innymi przepisami prawa Unii, w tym z przepisami dopuszczającymi wyjątki lub ograniczenia. Por. także motyw 46 in fine.

[14] Por. motyw 25 zd. 1.

[15] Tj. obok mechanizmu opartego o dozwolony użytek, tj. wyjątek lub ograniczenie od prawa do zwielokrotniania lub prawa do publicznego komunikowania, co do których nie działa (lub jak stanowi dyrektywa „nie istnieje”) wystarczająco reprezentatywna OZZ, która mogłaby udzielić licencji rozszerzonej.

[16] Dyrektywa JRC opisuje tę sytuację następująco: „niezależnie od tego, czy wszystkie podmioty uprawnione, których dotyczy licencja, udzieliły upoważnienia organizacji zbiorowego zarządzania” – por. art. 8 ust. 1.

[17] Art. 12 ust. 4 akapit 2.